Năm 1965, cuộc kháng chiến chống Mỹ chuyển sang giai đoạn mới. Đế quốc Mỹ thực hiện chiến lược “chiến tranh cục bộ” thay cho chiến lược “chiến tranh đặc biệt”. Chúng đưa quân viễn chinh Mỹ và chư hầu trực tiếp thực hiện chiến tranh xâm lược ở Việt Nam.

Trong hoàn cảnh địch đánh phá ác liệt vào vùng rừng núi và đường hành lang 559 của ta. Sư đoàn 325B thuộc quân đoàn II Bộ quốc phòng được giao trực tiếp phối hợp với lực lượng vũ trang địa phương, dân quân du kích và nhân dân các dân tộc miền Tây Thừa Thiên Huế thực hiện nhiệm vụ tiêu diệt cứ điểm A So. Tháng 12/1965 sư đoàn 325B hành quân lên đường. Từ ngã ba La Hạp (gần trụ sở chính quyền huyện Sá Muội, tỉnh Salavan, nước bạn Lào ngày nay) vào khu vực A So phải trải qua địa hình núi cao, vực sâu hiểm trở, việc tiếp tế hậu cần hết sức khó khăn. Mặt khác, địch bố trí nhiều lực lượng bộ binh đánh phá, ngăn chặn, đồng thời chúng sử dụng tối đa lực lượng xe tăng, máy bay lên thẳng đổ quân càn quét, lùng sục các cơ sở cách mạng của ta. Đặc biệt căn cứ A So đóng nơi biệt lập, rất khó cho ta về bố trí lực lượng trinh sát nắm tình hình.

Những người lính Mỹ tham chiến tại đồi A Bia vào năm 1969-

ảnh tư liệu tại nhà trưng bày các hiện vật, kỷ vật về Khu Di tích Lịch sử quốc gia đồi A Bia.

Trước tình hình đó chúng ta chủ trương quân chủ lực phối hợp chặt chẽ với bộ đội địa phương, dân quân du kích trinh sát nắm chắc tình hình, xây dựng lực lượng chuẩn bị hậu cần bảo đảm cho chiến dịch thắng lợi. Kế hoạch sử dụng lực lượng, triễn khai đội hình hợp đồng tác chiến: Trung đoàn 95 có nhiệm vụ tăng cường toàn bộ hỏa lực đảm nhiệm tiêu diệt cứ điểm A So, trung đoàn 101 được bố trí ở khu vực A Co, Tà Bạt sẵn sàng chi viện cho trung đoàn 95 và đánh địch đổ bộ đường không đến cứu viện cho A So và đánh địch tháo chạy về phía bắc. Trung đoàn 88 chặn đứng ở ngã ba La Hạp gần trục đường giao liên sẵn sàng đánh quân địch đổ bộ đường không. Quân chủ lực phải tạo ra “quả đấm” chính của chiến dịch. Bộ đội địa phương và dân quân, du kích các xã đánh phối hợp tạo ra 3 mũi giáp công, tạo thế bao vây cô lập địch với phương châm tác chiến là “bí mật, bất ngờ, đột phá”.

Sau gần 3 tháng chuẩn bị về lực lượng, hậu cần, kế hoạch và quyết tâm chiến đấu, đúng 05 giờ sáng ngày 10/3/1966 hỏa lực của ta đã nổ phát súng đầu tiên mở màn chiến dịch. Bộ Tư lệnh mặt trận ra lệnh cho Trung đoàn cối 120 ly, ĐKZ - 75 và các phân đội cối 82 - 60 ly đồng loạt tập kích hỏa lực bắn phá công sự địch, áp đảo đối phương đã làm cho tinh thần của địch hoang mang lo sợ. Đến 18 giờ 10/3/1966, Bộ Tư lệnh mặt trận quyết định cho trung đoàn bộ binh 95 và các đơn vị địa phương được tăng cường phối hợp, bất ngờ nổ súng tấn công trực diện chiếm lĩnh trận địa. Lần đầu tiên chúng ta tác chiến, tấn công một căn cứ điểm kiên cố, chướng ngại vật dày đặc, trước sự chống đỡ quyết liệt của địch, nhưng với tinh thần kiên cường, dũng cảm, mưu trí, các chiến sĩ sư đoàn 325B, bộ đội địa phương, dân quân du kích kiên quyết đánh địch, bám trụ từng tấc đất, người này ngã, người khác đứng lên tạo điều kiện cho các phân đội thọc sâu đánh chiếm trung tâm. Không chịu được trước sức mạnh hỏa lực, tinh thần chiến đấu của Bộ đội ta, một bộ phận quân địch tháo chạy lên phía bắc hòng thoát bằng trực thăng đã bị trung đoàn 101 tiêu diệt và bắt sống. Tin vui thắng trận loan nhanh, bộ đội địa phương, dân quân du kích các quận 1, quận 3, quận 4 và các xã Hồng Hạ, Hồng Quảng, Hồng Bắc, Hương Lâm thi đua truy lùng bắt sống tù binh, giúp Bộ đội thu dọn chiến trường. Đến 10 giờ ngày 11/3/1966, ta đã tiêu diệt toàn bộ căn cứ, làm chủ trận địa, cứ điểm A So hoàn toàn được giải phóng.

Chiến thắng A So ngày 11/3/1966, có ý nghĩa như phát súng lệnh khởi đầu cho việc mở rộng các tuyến hành lang từ hậu phương lớn miền Bắc để chi viện sức người, sức của cho chiến trường miền Nam trong thời kỳ chống Mỹ cứu Nước. Với chiến thắng A So, quân và dân miền Tây Thừa Thiên Huế đã đập tan lá chắn mạnh nhất của địch ở phía bắc quân khu I và vùng I chiến thuật, giáng một đòn chí tử vào âm mưu chiến lược “chiến tranh cục bộ” của Mỹ ở khu vực miền núi Trị Thiên, đẩy quân Mỹ - Ngụy vào thế cô lập, mở toang cánh cửa cho việc tiến quân vào chiến trường miền Nam. Với chiến thắng oanh liệt đó, quân dân ta có điều kiện mở rộng vùng giáp ranh, chuẩn bị mọi điều kiện cho cuộc tổng tiến công Mậu thân 1968 và là bước chuẩn bị cho chiến dịch đại thắng mùa xuân 1975, giải phóng quê hương Thừa Thiên Huế, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước. Năm 1969, sau khi đồng bào nghe Đài tiếng nói Việt nam phát bản tin đặc biệt thông báo Chủ tịch Hồ Chí Minh từ trần. Với niềm tiếc thương vô hạn đối với vị Lãnh tụ kính yêu - Người cha già dân tộc và để ghi nhớ công ơn trời biển của Bác, nhiều gia đình đã tiến hành để tang, lập bàn thờ riêng. Điều đặc biệt mang dấu ấn lịch sử sâu đậm đó là nhiều đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn huyện A Lưới đã lấy họ của Bác làm họ của chính mình. Đây là một việc làm xưa nay hiếm đối với đồng bào các dân tộc, chứng tỏ rằng sức mạnh, lòng tin của đồng bào đối với Bác là hết sức to lớn.

Chiến thắng A So đã đi vào lịch sử đấu tranh cách mạng của quân và dân miền Tây Thừa Thiên Huế như một mốc son chói lọi, miền núi Trị Thiên hoàn toàn được giải phóng.

Ảnh tư liệu tại nhà trưng bày các hiện vật, kỷ vật về Khu Di tích Lịch sử quốc gia đồi A Bia.

Có được thắng lợi này, trước hết là nhờ sự lãnh đạo tài tình, sáng suốt của Trung ương Đảng, Khu uỷ Quân khu Trị Thiên, Quân uỷ và Mặt trận dân tộc giải phóng 3 quận miền núi, đã lãnh đạo nhân dân phát huy tốt tinh thần đoàn kết, ý chí tiến công cách mạng, “một tấc không đi, một ly không rời”, thà hy sinh tất cả để giành độc lập cho dân tộc. Sự kết hợp chặt chẽ, gắn bó giữa 3 thứ quân, bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân du kích là sức mạnh vô địch để làm nên chiến thắng; là bài học quí giá về sử dụng lực lượng trong chiến tranh nhân dân bảo vệ Tổ quốc.

Sau thất bại tại cứ điểm A So, đế quốc Mỹ vẫn không từ bỏ âm mưu chiến lược khống chế phong trào cách mạng, ngăn chặn đường mòn Hồ Chí Minh. Từ cuối năm 1966 – 1972 ở vùng đất này đế quốc Mỹ đã tập trung hỏa lực không quân, đổ quân càn quét ồ ạt hàng chục tiểu đoàn bộ binh chiếm đóng các cứ điểm A Bia, Kooh Ca Va, A Noong, A Túc, A Lau … chúng đã sử dụng các phương tiện vũ khí tối tân như pháo đài bay B52, máy bay chiến đấu các loại, xe tăng, pháo binh. Chúng tập trung đánh phá suốt ngày đêm, trút xuống hàng triệu tấn bom đạn các loại, rải hàng chục triệu lít chất độc hoá học, thiêu huỷ hàng trăm ngàn hec ta rừng nguyên sinh, huỷ hoại toàn bộ sự sống của thiên nhiên, tàn phá toàn bộ cơ sở sản xuất hoa màu của đồng bào ta, hàng nghìn người chết chóc, hy sinh vì bom đạn và chất độc hoá học, trong đó có những gia đình, dòng họ của đồng bào các dân tộc ở đây đã bị xoá sổ, và hiện nay có hàng nghìn người phải chịu ảnh hưởng, bị nhiễm chất độc đi-ô xin.

Tội ác của đế quốc Mỹ là vậy, song đồng bào các dân tộc A Lưới dưới sự lãnh đạo của Đảng, thấm nhuần lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh “Dù có đốt cháy cả dãy trường sơn chúng ta cũng quyết dành cho được độc lập”; “Thà hy sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ, không có gì quí hơn độc lập tự do”. Đồng bào các dân tộc A Lưới cùng với nhân dân cả tỉnh, cả nước đoàn kết một lòng theo Đảng và Bác Hồ, đoàn kết quân dân như cá với nước, quyết tâm đánh giặc cứu nước, xây dựng căn cứ địa cách mạng vững chắc, thực hiện khẩu hiệu “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”, tiêu biểu như nữ anh hùng Kăn Lịch, Kăn Đơm, Kăn Tréec…

Kế thừa và phát huy chiến thắng lịch sử A So, quân và dân miền Tây Thừa Thiên Huế đã dồn sức người, sức của cùng với cả tỉnh, cả nước tham gia tổng tấn công nỗi dậy Mậu Thân 1968 và chiến dịch giải phóng hoàn toàn miền Nam thống nhất Tổ quốc.

Với những thành tích xuất sắc của quân và dân A Lưới trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta. Ngày 20/12/1979 được Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang cho cán bộ, quân và dân huyện A Lưới và đến nay có 16/21 xã, thị trấn và 8 cá nhân được tặng danh hiệu Anh hùng LLVTND, 20 bà mẹ Việt Nam anh hùng, trong đó có 03 mẹ còn sống, toàn huyện có 19 tập thể Anh hùng LLVT, được tặng thưởng trên 16 nghìn huân, huy chương các loại.

Sau khi giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, tháng 3 năm 1976 huyện A Lưới chính thức được thành lập trên cơ sở hợp nhất 3 quận: Quận 1, quận 3, quận 4. Đi lên cùng cả nước, cả tỉnh, quân và dân huyện A Lưới vô cùng tự hào và phấn khởi trước những thành quả 46 năm xây dựng và phát triển.

Những ngày đầu xây dựng huyện nhà, chúng ta phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, phức tạp, vừa hàn gắn vết thương chiến tranh vừa khôi phục phát triển kinh tế trên cơ sở làm lại từ đầu. Dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, nhân dân các dân tộc thiểu số huyện A lưới đã phát huy tốt tinh thần yêu nước, chủ nghĩa anh hùng Cách mạng, đoàn kết chung lưng đấu cật, vượt qua mọi khó khăn thử thách thi đua lao động sản xuất, phát triển kinh tế xã hội, giữ vững Quốc phòng, an ninh và đã thu được những kết quả đáng phấn khởi trên các lĩnh vực.

Nhìn lại những chặng đường 46 năm thành lập huyện, đăc biệt là 05 năm gần đây với những thành tựu quan trọng và tương đối toàn diện đã đạt được, chúng ta tự hào bởi nó được kết tinh từ trí tuệ, công sức và tâm huyết của toàn Đảng, toàn dân và toàn quân huyện nhà. Thành quả ấy cũng là biểu hiện sinh động, rõ nét nhất của sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt và đặc biệt là sự đoàn kết, thống nhất cao, sự đồng thuận của toàn xã hội vì sự phát triển của huyện, vì cuộc sống ấm no, hạnh phúc của nhân dân các dân tộc toàn huyện. Thành quả ấy là sự biểu hiện sinh động của bộ mặt nông thôn miền núi và đô thị ngày càng khang trang, xanh – sạch – sáng, với kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội đang được quy hoạch đầu tư, hệ thống giao thông liên tỉnh được nâng cấp, các khu du lịch sinh thái, lịch sử, cộng đồng đã và đang được đầu tư nâng cấp, các chính sách dân tộc, miền núi được quan tâm đầy đủ, công tác giảm nghèo bền vững gắn với xây dựng nông thôn mới được đẩy mạnh, các trường học, Trung tâm Y tế huyện và trạm xá các địa phương được chuẩn hóa. Giờ đây, trách nhiệm của mỗi người dân A Lưới chúng ta là làm cho những thành quả đó tiếp tục được phát huy giá trị để phát triển huyện nhà nhanh chống thoát nghèo bền vững, không thuộc huyện nghèo nhất của tỉnh.

Trong những tháng đầu năm 2022, cùng với việc triển khai thực hiện nhiệm vụ kép là vừa phát triển kinh tế - xã hội, vừa phòng chống đại dịch COVID-19, theo phương châm “Thích ứng an toàn, linh hoạt, kiểm soát có hiệu quả dịch Covid-19”; với sự hội tụ, chắt lọc, kết tinh công sức, trí tuệ của Đảng bộ, quân và toàn dân huyện nhà với tinh thần trách nhiệm cao, quyết tâm chính trị lớn, tạo nên bước phát triển mới của huyện A Lưới trong nhiệm kỳ mới.

Năm 5 tới, được sự quan tâm giúp đỡ của Trung ương, của tỉnh, đồng thời phát huy truyền thống của huyện Anh hùng, ý chí tự lực, tự cường, không cam chịu nghèo đói; Đảng bộ, quân và dân toàn huyện tiếp tục nỗ lực phấn đấu, vượt qua khó khăn, thách thức để thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XII đạt những thành quả quan trọng trên nhiều lĩnh vực; phấn đấu kinh tế tăng trưởng khá, quy mô, chất lượng nông thôn miềm núi ngày càng khởi sắc. Văn hóa - xã hội đạt được nhiều kết quả quan trọng, an sinh xã hội bảo đảm, đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân không ngừng được cải thiện. Chính trị - xã hội ổn định, quốc phòng, an ninh được giữ vững, khối đại đoàn kết toàn dân được tăng cường. Hệ thống chính trị từ huyện đến cơ sở từng bước được củng cố, kiện toàn, tin gọn, hoạt động có hiệu quả; việc thực hiện các Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XII, XIII) về xây dựng, chỉnh đốn Đảng gắn với Chỉ thị 05 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh”, Chuyên đề toàn đạt được nhiều kết quả; củng cố niềm tin của cán bộ, đảng viên và nhân dân các dân tộc huyện A Lưới đối với sự lãnh đạo của Đảng bộ huyện. Tạo thêm thế và lực mới để giảm nghèo nhanh và bền vững gắn với xây dựng Nông thôn mới, xây dựng quê hương A Lưới giàu về kinh tế, đẹp về văn hoá, vững về chính trị, mạnh về quốc phòng an ninh; góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XII, Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XVI; đặc biệt, cùng với cả tỉnh thực hiện thắng lợi Nghị quyết 54 của Bộ Chính trị (khóa XIII)./.